در بررسی وضعیت آمارها نکته اساسی این است که در بهترین شرایط فقط 20درصد از مجموع موارد تخلف از جمله توزیع موادمخدر کشف می‌شود و اگر در کشوری مأموران موفق به کشف 20 درصد موارد تخلف شوند، مأموران موفقی معرفی می‌شوند. در همین مدت هم‌چنین 566 کیلو موادمخدر صنعتی و سه میلیون قرص روانگردان کشف و ضبط و هم‌چنین 30 لابراتوار تولید خانگی موادمخدر کشف و متلاشی شد.
یکی از دلایل پیچیده بودن معضل موادمخدر در کشور ما ارتباط آن با دیگر حوزه‌های زندگی فردی و جامعه است. به گونه‌ای که می‌توان از رابطه موادمخدر با اقتصاد، سیاست، اجتماع، فرهنگ، امنیت و… هم سخن گفت.
انعکاس و برجسته‌سازی رابطه مواد مخدر با همه شئون زندگی و به تعبیر بهتر ”اجتماعی نشان دادن“ این مسأله برای تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان می‌تواند با درگیرساختن ذهن مسئولان و مدیران کشور در بخش‌ها و رده‌های مختلف با این معضل خانمان برانداز و جلب مشارکت آنها در مقابله با این پدیده بسیار مهم است. هم‌چنان که رهبر معظم انقلاب در امری خطاب به رؤسای قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی ایران چنین تأکید کردند: با سلام و تحیت، سیاستهای کلی درباب موادمخدر نهایی و ابلاغ گردید، ولی این نگرانی هم‌چنان باقی است که دست‌اندرکاران، بلای بزرگ و تهدید عظیمی را که از این سو متوجه کشور است به درستی برآورده نکنند و باز هم مشکلات بر روی هم متراکم شود. لذا از آقایان محترم انتظار می‌رود که هر کدام سهم دستگاه خود در اجرایی کردن این سیاست‌ها را با سرعت و قاطعیت و بدون قوت وقت به مرحله عمل برسانند.
فرمان خامنه ای مربوط به دهم مهرماه سال 1385 است اما اکنون هم که به سراغ مردم و جامعه می‌رویم مشخص می‌شود که نه تنها نگرانی مردم از افزایش روند توزیع موادمخدر در جامعه کاهش نیافته که آمارها نیز گواهی می‌دهند سوء مصرف موادمخدر در کشور به‌ویژه در میان جوانان افزایش هم یافته است و توزیع مواد مخدر هم کماکان در اوج قرار دارد.
کمیته مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام اخیراً تحقیقات دامنه‌داری در شهرهای ارومیه، اصفهان، اهواز، بندرعباس، بوشهر، تبریز، تهران، خرم‌آباد، رشت، زاهدان، زنجان، ساری، سنندج، شهرکرد، شیراز، قزوین، قم، کرج، کرمان، کرمانشاه، مشهد، همدان و یزد به‌عنوان نمونه‌ای از شهرهای اصلی استانها انجام داده است که نشان می‌دهد مردم به‌شدت درباره موادمخدری که به آسانی در دسترس جوانان و فرزندان آنها قرار دارد نگران هستند.
گروههای مورد مطالعه و شیوه تحقیق
در این پژوهش همه خانوارهای ساکن در شهرهای مورد مطالعه واجد شرایط حضور در طرح نمونه‌گیری و جمع‌آوری اطلاعات بوده‌اند و از میان آنها واحدهای منتخب، بنابه نمونه‌گیری علمی انتخاب شده‌اند. البته در انتخاب واحدهای نمونه علاوه بر نمونه‌گیری کلی، برخی شرایط دیگر لحاظ شده است. از هر واحد نمونه فقط یک نفر از افراد ساکن و بالای پانزده سال در نظر گرفته شده است.
روش جمع‌آوری داده ها:
ابزار جمع‌آوری داده‌های این پژوهش، پرسشنامه‌ای شامل سؤالات باز و بسته بوده است که از این طریق مصاحبه حضوری و توسط پرسشگران تکمیل شده است. این پرسشنامه شامل چند بخش بوده که به جمع‌آوری اطلاعات پایه‌ای مانند سن، جنس، اطلاعات نگرشی و اطلاعات مربوط به وضعیت اقتصادی و فرهنگی پاسخگویان پرداخته است. این پرسشنامه پیش از آن‌که نهایی شود، طی چند مرحله از نظر کارشناسان و مشاوران پژوهش بازبینی شده و علاوه بر آن طی پنج مرحله به‌صورت آزمایشی و محدود اجرا شده و موارد مبهم، مشکوک و غیرمرتبط آن حک و اصلاح گردید. که نتایج پژوهش به شرح زیر است:
شناخت موادمخدر
اگر موادمخدر را به سه دسته کلی تقسیم کنیم (موادی مانند تریاک، حشیش، هروئین و شیره را که مواد تقریباً سنتی مورد استعمال در کشورند در یک دسته قرار دهیم و در دو دسته دیگر، ابتدا موادی مانند کوکائین و ماری‌جوانا را در یک دسته قرار دهیم که غالباً کمتر در جامعه ما مصرف می‌شوند و مواد اعتیادآوری مانند اکستازی و ال اس دی را که غالباً مواد شیمیایی یا صنعتی‌اند در دسته سوم قرار دهیم)، براساس این تحقیق بیشترین شناخت و اطلاع درباره مصرف افراد بزرگسال درباره تریاک، میانسال درباره هروئین و حشیش و اکستازی و شناخت ال اس دی و سایر مواد مخدر شیمیائی در میان جوانان مشاهده شده است.
نگرانی از میزان مصرف موادمخدر
پاسخگویان معتقدند که میزان مصرف موادمخدر در کشور بیش از سرانه مصرف جهانی است. در حالی که 76 درصد از پاسخگویان معتقد بوده‌اند که مصرف موادمخدر در جهان زیاد یا خیلی زیاد است، 81 درصد از آنها چنین نظری را درباره کشور داشته‌اند. بعد از این دو، مصرف موادمخدر در شهر قرار دارد که 73 درصد از پاسخگویان معتقد بودند میزان مصرف موادمخدر در شهرشان زیاد یا خیلی زیاد است. 29 درصد از پاسخگویان معتقد بودند میزان مصرف موادمخدر در محله آنها زیاد است. 8 درصد هم‌چنین اعتقادی را درباره اقوام و آشنایان خود داشته‌اند.
علت مصرف موادمخدر
بررسی نظر پاسخگویان نشان می‌دهد که آنها دوستان ناب، خانواده معتاد، محل زندگی آلوده، بیکاری، طلاق و جدایی، ضعف تربیت و آموزش، ناآگاهی، در دسترس بودن یا ارزانی موادمخدر، ناامیدی و یاس، مشکلات روانی، همسایگی با افغانستان، مشکلات اقتصادی و فقر، بی‌اعتمادی به مذهب یا ضعف ایمان، نداشتن یا کمبود تفریحات سالم، فرار از مشکلات درونی، لذت‌طلبی و میل به شاد و سرزنده بودن، احساس بزرگسالی، مشاغل و کارهای سخت مثل رانندگی در بیابان، درآمد زیاد، اعتماد به‌نفس زیاد، خطرپذیری و ماجراجویی و تکبر و کنجکاوی را از جمله عوامل اعتیاد به انواع مواد مخدر نام برد.
در این تحقیق عوامل حاشیه‌ای هم مطرح شد که در آن سوال‌های زیر آمده است:
علت روی‌آوردن جوانان به مواد مخدر مخالفت و اعتراض به نداشتن آزادی است؟
با وضعی که کشور ما دارد، نه می‌شود تحمل کرد و نه اصولاً می‌شود به حکومت اعتراض کرد، پس آدم‌ها مجبورند اینطوری خود را بی‌خیال کنند؟
علت روی‌آوردن جوانان به مواد مخدر مخالفت با وضع موجود کشور است؟
علت روی‌آوردن به موادمخدر سرخوردگی از وضع بی‌عدالتی در جامعه است؟
مصرف موادمخدر به آداب و رسوم مردم هر منطقه بستگی دارد؟
مصرف موادمخدر جزء عادتها و رفتارهای معمولی جوانان شده است؟
مصرف موادمخدر قسمتی از زندگی امروزی مردم شده است؟
جوانان به‌دلیل اعتراض به روابط بدی که در خانواده وجود دارد به موادمخدر روی می‌آورند؟
که اکثر پاسخگویان مخالف آن بودند که مصرف موادمخدر نوعی امر نهادینه شده فرهنگی است و آن را مرتبط با اعتراض به برخی روابط اجتماعی و سیاسی نمی‌دانستند بلکه فرد را عامل اصلی رجوع به موادمخدر معرفی می‌کردند.
در این تحقیق هم‌چنین مشخص شد که 98 درصد از پاسخگویان گفته‌اند که از مصرف موادمخدر در جامعه احساس منفی دارند که به ترتیب این تنفر را با اشاره به یکی از افراد هم‌محله، یکی از اقوام دور، یکی از افراد همکار، هم مدرسه‌ایی یا همسایه، یکی از دوستان، یکی از اقوام نزدیک یا یکی از اعضاء خانواده مطرح ساختند.
ارزیابی‌تأثیرات منفی مصرف موادمخدر: چنان که در مطالب زیر مشخص شده است، مهمترین تأثیرات منفی مصرف موادمخدر از نظر درصد بیشتری از پاسخگویی عبارت‌اند از تأثیر بر اراده فرد، تأثیر بر وضعیت مالی و تأثیر بر خانواده، در عین حال، سایر گویه‌ها نیز با اختلاف کمی واجد نظر پاسخگویان مبنی بر تأثیر منفی زیاد بوده‌اند.
ارزیابی‌تأثیرات منفی مصرف موادمخدر
نگرانیها از مصرف
بیشترین نگرانی از مصرف موادمخدر در میان جوانان و نیز از توزیع موادمخدر در میان جوانان ابراز شده است. در واقع، 87 و 84 درصد از پاسخگویان از این دو موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند. نکته جالب توجه میزان نگرانی از مصرف موادمخدر در جامعه به شکل عام است که میزان قابل توجهی ندارد.
نگرانی از مصرف موادمخدر
دسترسی آسان بلای عمومی
از نظر بسیاری از پاسخگویان، دسترسی به مواد مخدر در کشور آسان است و بیشترین پاسخ به راحتی تهیه مواد مخدر به سطح شهر و کمترین آن در خانواده اعلام شده است و در پاسخ به این سؤال که ”به نظر شما میزان مصرف مواد مخدر در ده سال آینده چگونه خواهد شد؟“ 64 درصد از پاسخگویان معتقد بودند که در ده سال آینده مصرف مواد مخدر زیاد یا خیلی زیاد خواهد شد. 8 درصد هم معتقد بوده‌اند که این میزان در حد کم یا خیلی کمی قرار خواهد داشت. درحالی که 10 درصد از پاسخگویان نظری بنیابین داشته‌اند، 18 درصد هم گفته‌اند که نمی‌دانند مصرف مواد مخدر در آینده چگونه خواهد بود؟ ...
* تحقیقات انجام شده در کشور نشان می‌دهد در ایران بیشترین شناخت افراد بزرگسال به مواد مخدر تریاک، افراد میانسال به هروئین و حشیش و در میان جوانان اکستازی، ال اس دی و سایر مواد مخدر شیمیایی معروف و شناخته شده است .“
