فضا و ویژگی های اجرای سیاست ارزی جدید بانک مرکزی؟

یزدان – حاج حمزه
6 مهر1391

مدیریت بانک مرکزی تحت امر دولت احمدی نژاد ،پس ازیکسال سردرگمی وپس از آنکه سیاستهای ارزی اعلام شده قبلی اش  درنطفه خفه شد،  ازروز 3 مهر1391 با تشکیل « اطاق مبادلات ارزی »، سیاست ارزی جدیدی را به اجرا درآورده است . پیش ازبررسی این سیاست جدید لازم است یاد آورشویم که به خصوص درمقوله حساس ارزی که با رامنیتی بالا دارد ، دولت وبانک مرکزی ، صرفا نقش اجرایی دارند و این شورایعالی امنیت تحت سلطه خامنه ای و سپاه پاسداران است که  درمورد سیاست ارزی تصمیم می گیرد و آن را ازمجرای « گروه کار»متشکل ازنمایند گان دولت ومجلس به قوه مجریه ابلاغ می کند . سیاست ارزی جدیدی که بانک مرکزی رژیم را مسؤل اجرای آن کرده اند ، درفضایی به اجرا گذاشته شده که مشخصات اصلی آن عبارتند از:

الف – سقوط درآمد نفتی، امکان عرضه ارزرا به شدت پایین آورده است 
 تحریم های اروپا وآمریکا، تا اینجا صادرات نفت وبه تبع آن درآمد ارزی رژیم ایران  را به حدود یک سوم سال قبل کاهش داده است(به اقرارباهنرنایب رییس مجلس رژیم، صادرات نفت ایران از حدود دومیلیون و400 هزاربشگه سال قبل به 800 هزاربشگه درروزرسیده است  ) . درضمن دریافت پول  صادرات همین مقدارنفت دیگربه دلارممکن نیست وبا سایرارزها به شدت پیچیده وپرهزینه ومشروط شده است. آمریکا واروپا تحریم های بیشتری را درپیش روی خود درارند، با این وجود رژیم ایران با آنکه می تواند با پذیرش قطعنامه های سازمان ملل به تحریم وسقوط درآمد ارزی ایران خاتمه دهد ،کماکان ازپذیرش واجرای این قطعنامه ها سربازمی زند .

ب – تقاضای نقدینگی سرگردان ریالی برای ارز،همچنان درحال افزایش و سرکشی است
دولت وسیستم بانکی تحت امراو طی 7 سال اخیر ازمجرای خلق و تزریق پول میزان « نقدینگی بخش خصوصی »  را از حدود 65 هزار میلیارد تومان به رقم 380 هزار میلیارد تومان رسانده است . ریخت وپاش های ریالی دولت  که عامل اصلی این رشد شدید بوده همچنان ادامه دارد  . بخش عمده این نقدینگی  مازاد برنیازپولی اقتصاد کشوراست و این مازاد که به نقدینگی سرگردان معروف شده به صورت اندوخته های ریالی درکمین ارز نشسته است . دولت به رغم آنکه خود ش عامل ایجاد این نقدینگی بوده ، صاحبان آنرا مسبب نا به سامانی وتخریب بازارارزاعلام می کند ، با این وجود تا به حال نتوانسته این نقدینگی سرگردان  را که خودش به بازارپول تزریق کرده (ورقم آن بالغ بر200 هزار میلیارد تومان برآورد می شود) ازبازار ارزخارج کند . این نقدینگی سرگردان که عمده آن دردست عده محدودی ازوابستگان به مقامات حکومتی متمرکزاست، دربازار آزاد ارز به کارمی افتد  . درضمن صاحبان آن با نفوذ سیاسی و مالی خود می توانند  بخشی ازارزدولتی راکه برای واردات کالا وخدمات کشوراختصاص می یابد ازمسیراصلی خارج کنند ومابه التفاوت قیمت آزاد و دولتی آن را به جیب بزنند .

ج – برای شرایط سخت تر،به ذخیره سازی ارز روی آورده اند
«شورایعالی امنیت » رژیم ایران به بانک مرکزی هشدارداده که برای شرایط سخت ترآماده شود . ازیکسو گزارش دولت آمریکا به کنگره این کشور مبنی براینکه شرکت نفت ایران عامل  سپاه پاسداران است ،تشدید تحریم نفتی رژیم ر ا درچشم اندازقرار داده  وازسوی دیگراعلام اجتناب نا پذیربودن جنگ توسط فرماندهان سپاه پاسداران حکایت ازآن دارد که رژیم تنگنای ارزی بیشتری را پیش روی خود قرارداده وازاین روی به ذخیره سازی ارز روی آورده است . برداشت ازذخایر ارزی بانک مرکزی برای مصارف جاری را ممنوع کرده ومی خواهد  این ذخایر را  برای شرایط ویژه ای که آن را « روزمبادا » می نامد ، نگهدارد .

ویژه گیهای سیاست جدید ارزی
با توجه به شرایط سه گانه فوق الذکر رژیم درسیاست ارزی جدید خود نقطه عزیمتی امنیتی دارد و درتقلای آنستکه با انتقال دادوستد ارزی ازبازارغیررسمی ( خیابان وصرافی ها ) به بازار رسمی ( بانک های دولتی )، این د اد وستد ها را تحت کنترل درآورد و به شدت محد ود کند . دراین راستا به  تمهیدات زیر روی آورده  است: 
 
1-- بانک مرکزی  پاسخگویی به تقاضای ارزی بخش صنعت وکشاورزی را به درآمد ارزی ناشی ازصادرات غیرنفتی ( ازجمله صادرات محصولات پتروشیمی ، گازمایع وبرخی ازفرآورده های پالایشگاهها ) وهمچنین بخشی ازسهم ناشی ازصادرات نفت که به حساب شرکت نفت وصندوق توسعه واریزمی شود ، محدود کرده است . بدینترتیب دیگر سهم دولت ازدرآمد ناشی ازصادرات نفت را ، که بخش اصلی درآمد ارزی کشوراست ،به بخش صنعت وکشاورزی نمی دهند  وبه مصارف غیراقتصادی می رسانند.

 
2- قراراست بانک مرکزی جزیی ازسهم دولت ا ز درآمد ارزی ناشی ازصادرات نفت را به  واردات کالاهای اساسی و حساس که بارامنیتی دارند نظیر گندم ، روغن ، قندوشکر واحتمالا دارو تخصیص دهد (اولویتهای وارداتی رده یک ودو ازاولویت بندی دهگانه وارداتی ).  اما بخش عمده این درآمد ارزی ازطریق بانکهای ملی وملت به قیمت بازاربه اضافه کارمزد،  به مصارف دیگری نظیر مصارف خدماتی ومسا فرتی برسد . بدینترتیب دولت می خواهد درحالی که رقم درآمد ارزی اش به حدود یک سوم سال قبل رسیده ، با بیش ازدوبرابرکردن ارزش ریالی این درآمد، بخشی ازشوک درآمدی را که به بودجه اش وارد شده جبران نماید.

 
3 – نقش اصلی« اتاق مبادلات ارزی » محدود کردن واردات است . به این ترتیب که این اطاق درنظردارد ازمحل ارزعمدتا غیرنفتی که دریافت می کند، ابتدا به نیازهای اولویت 3 (نیازهای وارداتی بخش کشاورزی ) پاسخ دهد وبعد به اولویتهای 4 و5 (نیازهای وارداتی بخش صنعت )  ارز اختصاص دهد . بنا برگزاش روزنامه دنیای اقتصا د، طی دوسه روزاولیه کار این اتاق، روزانه بین 10 تا 15 میلیون دلار ارز به نیازهای وارداتی بخش کشاورزی اختصاص یافته وچیزی برای بخش صنعت باقی نمانده است.

واکنش بازار آزاد
 با توجه به فضای امنیتی و سیاستی که بانک مرکزی برای محدود سازی عرضه ارزدرپیش گرفته ، قیمت ارزدربازار آزاد روز بعد ازاجرای این سیاست 5 درصد جهش کرد ودلاربه 2650 تومان رسید . دوروزبعد قیمت دلاردراین بازار بازهم بالا رفت ودرنیمه های روز 6مهر به 2690 تومان رسید .  بازار آزاد ارز، زیر سلطه صاحبان نقدینگی هنگفت ریالی است .اینها بروضعیت سیاسی – اقتصادی اضطراری وسیاست ارزی امنیتی حاکمیت اشراف دارند . کماکان منافع خاص خود را دنبال می کنند و به طورمستقیم وغیرمستقیم بازار رسمی وبانکی مبادلات ارزی، ازجمله « اتاق مبادلات ارزی را به دنبال بازارغیر رسمی می کشانند وبحرانی می کنند.

بازتاب اقتصادی – اجتماعی بحران
بحران دربازارارزازیکسو ریشه درسقوط  میزان عرضه ارز دارد ،که رژیم  آگاهانه با ادامه شرارت های اتمی اش وذخیره سازی امنیتی ارزآنرا به وجود آورده و ازسوی دیگربه سرکشی وافزایش تقاضای نقدینگی  انباشت شده هنگفتی برمی گردد که به دنبال تبدیل شدن به ارزوطلاست . آن کمبود عرضه و این افزایش تقاضا برای ارز را خود حاکمیت به وجود آورده ،نه می خواهد و نه می تواند دست ازآن بردارد. «خودکرده را تدبیر نیست » وبحران ادامه دارد.

به موازات بیش ازدوبرابرشدن قیمت ارزی که دولت برای واردات کالا اختصاص می دهد (افزایش قیمت واگذاری محدود ارز از دلاری 1226 تومان به دلاربیش از2400 تومان)، قیمت مایحتاج معیشتی مردم وبخش تولید کشور ( کشاورزی وصنعت ) به شدت سمت وسوی صعودی گرفته است.

پیش از به اجرا گذاشتن این سیاست ، سختی وضعیت معیشتی حقوق بگیران به جایی رسید ه بود که جمعی 20 هزارنفری ازکارگران کشوررا وادارکرد، که درزیرچماق سرکوب حاکمیت ، دست به اعتراض جمعی بزنند  و  با امضاء طوماری خطاب به وزارت کاررژیم نسبت به سیروخامتبار وضعیت معیشتی خود به طورعلنی اعتراض عصیان وار نمایند. بنا برگزارش خبرگزاری فارس که وابسته به سپاه پاسداران است ، طی سه ماه گذشته  قیمت  لبنیات قوت لایموت مردم صد درصد بالا رفته است  .موج جدید گرانی ناشی ازگران شدن ارزدرراه است ، بخش تولید کشور ومصرف کننده ایرانی درمعرض فشارطاقت فرسای جدیدی قرارگرفته است .