ژان پل سارتر ، فیلسوف ترقیخواه فرانسوی که پس از انقلاب کوبا، به همراه همسرش سیمون دو بوار، بیش از یکماه  در کوبا بسر برده و مجال آشنائی بهتر با چه را یافته بود، پس از شهادت چه در ۹ اکتبر ۱۹۶۷ در بولیوی، طی   پیام کوتاهی چنین نوشت ،
"از میزان علاقه و شیفتگی من نسبت  به "چه" آگاهید، در حقیقت "چه" را نه فقط یک روشنفکر، بلکه کاملترین انسان روزگار خودمان نیز میدانم!. رزمنده، انسان ، و نظریه پردازی که با ارائه ی تئوریهای بر آمده ازتجربه و  پراتیک شخصی مبارزاتی ، توانست مبارزه ی انقلابی را به پیش راند"!
تاثیرات "چه" بر روی جنبشهای اعتراضی و انقلابی جهان از آمریکای لاتین، تا آسیا و آفریقا و حتا در کشور های پیشرفته ی غربی مستند و دیگر حقیقتی انکار نا شدنی است!ناظران آگاه حتا نقش میراث تئوریک و عملی "چه "را در بر انگیختن  جنبشهای رادیکال  می ۱۹۶۸ در اروپا، بویژه فرانسه  و نیز در  آمریکای شمالی مورد  تاکید قرار داده اند.
در کشور عزیزمان ایران نیز چه و میراث غنی تئوریک- پراتیکی او از سوی نیروهای اصیل انقلابی ، البته پس از تطبیق با شرایط ایران مورد استفاده  قرار گرفته است.مجاهدین و فداییان در مبارزه علیه دیکتاتوری سلطنتی بارها به چه استناد کرده اند. مجاهد کبیر محمد حنیف نژاد دریکی از کتب  ارزشمندش ،"راه انبیا، راه بشر"، هنگام توضیح و تشریح  اصل دیالکتیکی "تاثیر متقابل"، از "شهادت یک انقلابی کبیر"چه"، در اعماق جنگلهای بولیوی سخن میگوید که چگونه قلب هر انسان آزاده ای را در  اقصا نقاط جهان بدرد آورده است"! مجاهد  شهید علی میهندوست نیز، در دفاعیات خود در بیدادگاه نظامی ش اه ، از چه و شهادت   تاثیر گذاراو  بر جنبشهای رهائی بخش خلقهای تحت ستم  سخن گفت.در آثار   بنیانگذاران  سازمان چریکهای فدائی خلق، شهدا  مسعود  احمد زاده و بیژن جزنی ،نیز میراث چه  با دقت مورد بر رسی  قرار گرفته است.از چه که بهنگام شهادت فقط ۳۹ سال داشت آثار ارزشمندی در زمینه های سیاسی، نظامی/ مشی چریکی، و اقتصادی بجامانده. بدیهی است  اگر مجال بیشتری   مییافت بیگمان اندیشه ها و تئوری های ارزشمند ش را تکامل و غنای  بیشتری میبخشید.
شایان ذکر است که  از خود گذشتگی و شهادت حماسی او در کناردرخشش  تئوریها و توانمندیهای عملی او در قلمرو  مبارزات چریکی  ، سبب شده تا از خدمات و دستاوردهای گرانقدر او در زمینه های دیگر منجمله  اقتصاد سیاسی، و به ویژه " اقتصاد سیاسی دوران گذار از سرمایه داری به سوسیالیزم"، غفلت شده و بهای لازم بدانها داده نشود.این آثار  که با برخورد  دقیق علمی  و  دیالکتیکی با متون بزرگان سوسیالیزم ، بویژه "سرمایه ی مارکس، از سویی و نقد بیرحمانه ی جوامع " سوسیالیسم واقعا موجود"   به جمع بندیهای  درخشانی دست یافته   که  کاربرد درست  آنها برای گذار از نظامات مبتنی بر  استثما به نظامی  عاری  از  استثمار و طبقات  ضروری است.چه، در سال ۱۹۶۴،  احتمال سقوط  شوروی و متحدان اروپای شرقی آنرا درصورت عدم بازگشت به مواضع   اصولی پیشبینی  کرده بود! و ه که چه پیشبینی درخشانی! یکی از انتقادات محوری او به آن جوامع کم بها دادن به عنصر انسان و نیازهای او  بود . چه هماره تکرار میکرد که  "تنها خاصیت سوسیالیزم اینست که انسانهای نوینی بیافریند". او همچنین بدرستی بر ضرورت امحاء و الغا توامان استثمار و از خود بیگانگی انسان تاکید داشته، هشدار میداد در صورت نپرداختن جدی به مساله ی از خود بیگانگی/alienation ، نفی استثمار نیز حتا در صورت موفقیت های اولی
 ه دیری نپاییده، نظام استثماری مجددا مستقر خواهد گشت! در اثر ازشمند "انسان و سوسیالیزم در کوبا"، که بفارسی نیز ترجمه  شده، میتوان جوهر نظرات انقلابی او را که  توسط  محققین اندیشه و عمل "چه"، "اومانیسم انقلابی " نامگذاری شده، یافت!
نظرات چه در باب اقتصاد سیاسی، که شامل اقتصاد، سیاست،  اخلاق و اید یولو ژی نیز  هست در قالب چند مقاله و سخنرانی ارزشمند ارائه شده که بدلیل شهادت نابهنگام مجال بسط نیافته اند . این اندیشه های بکر و خلاق، اما توسط شماری از باورمندان صادق  راهش، میشل لوی  جامعه شناس برزیلی الاصل فرانسوی و نیز کارلوس تابلادا اقتصاد دان و فیلسوف کوبائی  ، با صرف سالها تلاش و  تحقیق، بشکلی سیستماتیک، تدوین و  تشریح شده اند که برخی از آنها بفارسی نیز قابل دسترسی است. Greg Albo ، استاد  مشهور سوسیالیست اقتصاد سیاسی در کانادا نیز در یک سخنرانی در گرامیداشت چه او را دارای نظرات و
  دستاوردهای بکر و اصیل در اقتصاد سیاسی دوران گذار معرفی کرد!
از نظر  شیوه ی نگارش  و قلمزنی نیز، منتقدین ادبی او را بسیار قوی  و با مهارت ارزیابی کرده اند تا جائی که فی المثل 
ناشر آمریکائی موسوم به Clevland Press ،  معتقد است که اگر گوارا،  وقت خو یش را بجای رهبری انقلابیون ،پشت ماشین تحریر میگذراند، دنیا از  یک نابغه ی  دیگر در عرصه ی ادبیات   برخوردار میشد!!  
پس از شهادت چه سو استفاده از نام و میراث او،  در جهت کسب سود و نیز تحریف ، از طریق ساختن فیلمها، نوشتن بیوگرافی های بسیار نا دقیق و تحریف  شده،وتولید  تی شرت های  تجاری با هدف تهی سازی آن پیام  ازمحتوای  رهائی بخشش  رایج شده است. البته بیوگرافیها و فیلمهای ارزشمند وفادار به روح حیات و مبارزات او ، نیز تولید شده اند!
اشعار  و ترانه های بسیاری نیز در تجلیل از چه، بزبانهای مختلف ، سروده یا اجرا شده است. در ایران نیز شاعران مشهوری چون زنده یادان سیاوش کسرائی"ویتنامی دیگر"، محمد زهری"خون گوارا "، و دیگران   آثار زیبایی در ستایش زندگی، مبارزه و مرگ او سروده اند!
این وجیزه را با شعری  کوتاه از زنده یاد محمد زهری بپایان میبرم، با این امید که بزودی آنرا با ۲ نوشته در باره ی " دستاوردها و خدمات   چه در اقتصاد سیاسی دوران گذار ، و نیز  بحثی در دفاع از ضرورت انقلاب و نفی رفرمیسم و اصلاح طلبی ، تکمیل سازم!
                                                "خون گوارا"
به بالا،
       ابر؛
           بالاتر،
                 ستاره؛
                       باز بالاتر،
کبود خرقه ی خالی است.
نشان پیر بی پیری،
که نامش بود
             -و نامش بود روزی اول دفتر-
در این پهنای بی در نیست.

کرا می جویی ؟
               -ای زین بسته بر شبدیز اندیشه-
گذشته از سواد ابر،
                    بالاتر؛
                          ز سر حد ستاره،
                                           باز بالاتر.
نشان بی نشان ،
                در خاک باید یافت.
که اینک از شیا ر خاک
                        -از خون گوارا-
                             چشمه های  وحی می جوشد .
 بر گرفته از کتاب -پاییز ۱۳۴۶
 "به فردا"، گزینه ی شعرها ، نشر  چشمه  ۱۳۷۴ ، تهران