*****
پرستاری مهربان در میانه میدان
سال ۶۱ که به بند تنبیهی ۸ قزلحصار منتقل شدم، در ازدحام و شلوغی بند، دختری قد بلند، خنده رو و مهربانی را دیدم که "شکر" صدایش میکردند. تا اون موقع چنین اسمی نشنیده بودم و برایم جالب بود. بخصوص که فهمیدم او از پرستاران بیمارستان سینای تهران بوده و یکی دو روز بعد از سی خرداد شصت، بجرم پرستاری و مراقبت از زخمیها و مجروحین تظاهرات سی خرداد و هواداری از مجاهدین خلق دستگیر شده بود. نام کامل او شکر محمدزاده بود.
خصوصیات اخلاقی و اسم و شغلش، ترکیب دوست داشتنی از او ارائه میداد و خیلی هم متناسب بود. البته همبند بودن ما طولی نکشید چون او را بهمراه تعداد زیادی از بچه ها برای تنبیه بیشتر به انفرادیهای زندان گوهر دشت منتقل کردند. مدتی بعد او را به همراه ۵۰ - ۶۰ نفر از دیگر زندانیان زن مجاهد به شکنجه گاه مخوفی بنام «واحد مسکونی» در قزلحصار منتقل کردند که در آنزنمان هیچکدام از بچه های زندان هیچ اطلاعی از وجود چنین جایی نداشتند.
در آن شکنجه گاه که حدودآ ۱۳ ماه طول کشیده بود، در اثر هولناکترین شکنجه های روانی و ضرب و شتم های مداوم همراه با بازجوییهای مستمر و بیست و چهار ساعته که توسط تعدادی از بازجوهای کارکشته اوین اعمال میشد، جسم و جان، و روح و روان حساس شکر بسختی آسیب دیده بود و او مثل دیگر قربانیان «واحد مسکونی» به لحاظ روحی شدیدآ بهم ریخته بود.
اواسط سال ۶۳در اثر اعتراضات گسترده خانواده ها بخاطر بی اطلاعی طولانی از سرنوشت فرزندان و عزیزانشان و پیگیری دفتر آقای منتظری، مسئولین تبهکار دادستانی و زندان مجبور به تعطیل کردن این شکنجه گاه مخوف و همینطور شکنجه گاه دیگری به نام «قبر و قیامت» شدند که توسط باند حاج داوود رحمانی، رئیس قزلحصار به راه انداخته شده بود.
بهرحال بعد از یک دوره سخت و جانفرسا، شکر محمدزاده و پروانه معدنچی و سایر بچه های مفقود شده را از آن دوزخ مجسم به بند ۸ و به نزد ما بازگرداندند. اینبار اما بچه ها، آن بچه های خنده رو و سرحال دو سال قبل نبودند. آنها با هیچکس حرف نمی زدند، بدنی نحیف و چهره ای غمگین و افسرده پیدا کرده بودند. "شکر" گوشه ای می نشست و با کسی حرف نمی زد و از درد شدید و خونریزی معده، چیزی نمی توانست بخورد. دائم بغض می کرد و بی اختیار اشک روانه صورت قشنگش می شد و با نگاه مظلومانه و پردردی به نقطه ای خیره میماند....
حتی ما همبندان و یاران نزدیک هم قادر نبودیم بفهمیم که با آنها چه کرده اند و در این مدت کجا بودند... بفاصله کوتاهی، بچه های دیگری از شکنجه گاه «قبر و قیامت» به بند ما بازگردانده شدند. آنها نیز ماهها در بدترین شرایط، با چشم بند و چادر، نشسته رو به دیوار، در محل هایی به اندازه یک قبر محصور با تخته های چوب، در سکوت و انزوا محبوس شده بودند. در آن جمعی که از قبر آمدند یاران عزیزم ناهید تحصیلی، مریم محمدی بهمن آبادی، سپیده زرگر، شورانگیز کریمیان و همچنین پرستار مهربان دیگری به اسم "هنگامه حاج حسن" حضور داشت که از بیرون زندان با "شکر" دوست صمیمی و همکار بودند.
"هنگامه" تنها کسی بود که در آن شرایط بحرانی، توانست اعتماد پریشان شده "شکر" را جلب کند.... او سرانجام لب به سخن گشود و با محبتهای بیدریغ "هنگامه" کم کم شروع به بیان درد و رنج درونی خود از آن دوران و شرایط خردکننده کرد. خوشبختانه "شکر" بعد از مدتی که در جمع یاران عزیزش و شرایط عادی بند عمومی قرار گرفت بتدریج حالش بهتر شد و دوباره در جمع زندانیان مقاوم و مجاهد، موقعیت اصلی خودش را در میانه میدان و در صف مقدم مقاومت بازیافت. بهمین دلیل بعدآ دوباره از قزلحصار برای فشار بیشتر به اوین و گوهردشت فرستاده شد.
بهرحال در اواخر سال ۶۶ شکر به بند تنبیهی و اتاقهای دربسته سالن یک اوین منتقل شد و همراه با دهها تن از دیگر زنان همبندش، زیر فشار مستمر و محرومیت از ساده ترین امکانات در زندان قرار داشت تا سرانجام پرستار مهربان ما و مجاهد دلاور و دردمند بند زنان اوین، در مرداد شصت و هفت سر به دار و جاودانه شد.
*****
زندانی محبوب و مقاوم تهران
اوایل سال ۶۵ که برای تنبیه بیشتر از زندان قزلحصار به اوین منتقل شدیم برای اولین بار «منیره رجوی» را دیدم. البته خبر دستگیری او را در سال ۶۱ همه شنیده بودیم اما این اولین دیدارم با او بود. منیره همراه همسرش اصغر ناظم، در حالی که دو دختر خردسال بنامهای مریم و مرجان داشتند دستگیر شده بودند و بارها آنها را در مقابل فرزندان کوچکشان بازجویی و شکنجه کرده بودند. او زنی مهربان، کم حرف، متواضع و بسیار دوست داشتنی بود.
زمانی که با او همبند شدم، ساعتی مردانه بدست داشت که توجهم را جلب میکرد. بعدها شنیدم این ساعت را همسرش اصغر، در آخرین ملاقات و زمانی که اواخر سال ۶۳برای اعدام برده می شد به او داده بود... درست در همان زمانی که مامور اعدام مجتبی حلوایی قاتل، بر سر این زوج جوان فریاد می زد: زود باشین زود باشین وقت نداریم و آنها را جدا کرده و اصغر را برای اعدام میبرد، در آخرین لحظات همسر دلاورش ساعتش را بیادگار به او میدهد.
بچه های بند احترام خاصی برای منیر قائل بودند، هم برای شخصیت انسانی و دوست داشتنی خودش وهم بخاطر اینکه خواهر "مسعود" بود. البته به همین دلیل رژیم نیز حساسیت ویژه ای روی او داشت و فشار مضاعفی روی او می آورد. اما علیرغم همه فشارها و تهدیدها، منیر همیشه کنار بچه ها و در بندهای تنبیهی بود و این حساسیت خاص باعث نمی شد که خودش را ازجمع بچه ها کنار بکشد و پا بپای همگی میآمد.
بند ما در اوین، دائم در معرض حمله و هجوم پاسداران تبهکار بود و اینجور مواقع من خودم از جمله کسانی بودم که وسط درگیری ها، منیر را به پشت سر خودم میکشیدم که به اصطلاح دم چک مهاجمین نباشد و آن اوباش رذل او را بخصوص بدلیل کینه نسبت به برادرش، بیرون نکشند و به خارج از بند برای ضرب و شتم بیشتر نبرند. اما لحظاتی بعد متوجه می شدیم که او در نقطه دیگری در کنار بچه ها به جلوی صف رفته و در معرض هر ریسک و خطری قرار میگرفت.
مهر و دوستی و دلسوزیهای او زبانزد بیشتر بچه های بند بود و همواره مورد احترام غالب همبندانش با هر عقیده ای بود. به نقل از دوست همبندم فریبا ثابت از دوستان همبند چپ، نمونه ای را نقل میکنم که شخصیت انسانی «منیر» را به زیبای ترسیم میکند:
« من ملاقات نداشتم و پول و لباسی دریافت نمی‌کردم. بچه‌های اتاق برای دخترم سحر لباس می‌دوختند با قیچی کردن لباس‌های خودشان اسباب بازی درست میکردند، لباس‌های کاموایی‌شان را می‌شکافتند و با سنجاق قفلی بافتنی می‌بافتند و علاوه بر اینها گاهاً قوطی شیر، وسایل بهداشتی و پول در کارتن مخصوص سحر می‌دیدم و یا یکی دوبار پس از ملاقات پستانک و جوراب بچه‌گانه به همین صورت برای سحر آوردند. چه کسی این کار را میکرد؟
آن روز، روز ملاقات بود. بند شور و هیجان ملاقات داشت اما سحر که چند روزی بود پستانک را گم کرده بود مرتباً بهانه میگرفت. او را بغل زده در راهرو راه می‌رفتم و برایش قصه می‌خواندم. منیر را برای ملاقات صدا زدند، یک بار در میان ملاقات داشت. موقع رفتن گفت که هر دو کودکش مریم و مرجان به ملاقاتش می‌آیند، سحر را بوسید و رفت، من همچنان برای سحر قصه می‌خواندم تا روی شانه‌هایم به خواب رفت.
گروه‌های ملاقات‌کننده کم کم به بند باز می‌گشتند، منیر هم برگشت. به اتاق رفتم، سحر را آرام در جایش خواباندم، منیر خوشحال بود و چادرش را تا می‌زد. یکی از هم‌اتاقی‌ها پرسید راستی منیر چرا مرجان را به گریه انداختی، چرا پستانک او را گرفتی. پستانکی در دست منیر بود و من چیزی مثل برق از ذهنم گذشت. منیر را در آغوش گرفتم، بغضی گلویم را می‌فشرد. این همه محبت خالصانه! منیر پستانک را از دهن دخترش میگرفت، جوراب او را می‌‌آورد. شیر، پول، کار منیر بود.
او در جواب احساسات من گفت که این کمترین وظیفه است و این کار را به این دلیل علنی نمی‌کرده تا مرا دچار محظور نکند. حس احترام عمیقی به او داشتم، اما فروتنی او اجازه نداد که ابرازش کنم، بعدها طی سالهای زندان حتا وقتی با هم نبودیم محبت او را احساس می‌کردم، و آخرین خداحافظی با او در سال ۶۷ جز زیباترین و دردناک‌ترین خاطرات من از زندان شد.»
منیر بدلیل اینکه قبل از انقلاب بهمراه همسرش در انگلستان تحصیل می کرد و مسلط به زبان انگلیسی بود، به بچه های بند درس زبان می داد.... واقعآ لذت می بردم هروقت که باهاش تمرین مکالمه انگلیسی می کردم و یا گاهی اوقات که برخی جملات طنز فارسی را به شکل کمدی به انگلیسی ترجمه میکردیم خیلی می خندیدیم. حکم اولیه او که فکر میکنم دو سال بود سال ۶۳تمام شده بود ولی او را ظاهرآ با یک محکومیت دیگر تا سال ۶۷در زندان نگه داشته بودند.
اواخر اردیبهشت ۶۷وقتی نامم را از بلندگوی بند ۳زنان اوین خواندند که با تمام وسایل آماده خروج از بند باشم برایم روشن شد که به هر تقدیر از آن جمع باید کنده شوم. در راهروی بند بچه ها با عجله به صف شدند، تک تک آنها را در آغوش می گرفتم و می بوسیدم.....
وقتی به منیره رجوی رسیدم با همان متانت و تواضع همیشگی ایستاده بود و لبخند پرمهری بر لب داشت. با صورتی خیس از اشک بوسیدمش. زیر گوشم زمزمه کرد: امیدوارم هرچه زودتر بتونی برادرت را ببینی و سلام من را هم به "مسعود" برسون و بگو که همیشه در قلب منی و خیلی مشتاق دیدنش هستم. با بغض گفتم: خودت بزودی میایی و شخصآ اینکارو می کنی (اشاره من به اتمام حکمش در پائیز ۶۷بود). با لبخند تلخی گفت: فکر نمیکنم با این نام فامیلی اینها دست از سر من بردارند...
منیر واقعآ حق داشت او یک گروگان مظلوم ولی سرفراز بود که در مرداد ماه با یک دنیا عشق به مردم و میهنش و با پافشاری بر راه و آرمانش، سر به دار شد.
*****
سپیده بر دار
با «فروزان عبدی» طی سال ۱۳۶۱ماهها در بند تنبیهی ۸قزلحصار بودم و چه دوران سخت و طاقت فرسا و البته خاطره انگیزی در کنار هم داشتیم. در یکی از آن روزهای وحشت و خشونت، حوالی شروع سال ۶۲بود که فروزان را بهمراه جمع دیگری از زندانیان مقاوم و مجاهد، برای آزار و شکنجه بیشتر و جهت انتقال به سلولهای انفرادی گوهردشت از بند ۸ خارج کردند. که در همین فاصله، چندین ماه نیز به همراه گروهی از همان بچه ها و از جمله مجاهد دلیر اشرف فدایی تبریزی، در توالتهای زندان محبوس بودند. خلاصه تا یکسال و نیم بعد دیگر او را ندیدیم.
تا اینکه در اواسط سال ۶۳بدنبال برخی تغییرات در سطح مسئولین زندان و آمدن نمایندگان منتظری و خروج باند لاجوردی، او را بهمراه سایر بچه ها از انفرادیهای گوهردشت به بند عمومی ۳قزلحصار منتقل کردند. بدنبال همان تغییرات و باصطلاح رفرم موقت در داخل زندان بود، که ما را هم از بند تنبیهی ۸بعد از دو سال به بند عمومی ۴که در مجاورت بند ۳بود، منتقل کردند. همین ایام بود که بیشتر عصرها صدای ولوله و شور و نشاط بچه های بند ۳را می شنیدیم. طبق معمول فروزان با راه انداختن بازی جمعی والیبال، توی بند همه را مشغول و مجذوب میکرد. ما هم گاهآ برای دیدنش به دور از چشم «آنتن» های رژیم، به بالای پنجره بند میرفتیم و به تماشای آنها می نشستیم.
"فروزان عبدی" قبل از دستگیری دانشجوی دانشگاه و از اعضای تیم ملی والیبال زنان ایران بود که طبعآ در بازی و ورزش داخل زندان نیز سرآمد همه بود، و ما با صمیمیت شیطنت آمیزی او را "کاپیتان" صدا میکردیم. وی که در بازی با توپ و حرکات داخل زمین و روی تور، تبحر فوق العاده ای داشت، با وارستگی و افتادگی خاصی همچون یک مربی دلسوز هیچ فرصتی را برای آموزش همبندان خود، حتی با مینیمم امکانات از دست نمیداد. گاهی اوقات در شرایط محرومیت کامل حتی اگر توپی هم در کار نبود، نگاهی به دور و بر خود میکرد و با جمع آوری چند تکه پارچه و به بهم پیچیدن آنها ظاهرا توپی درست میکرد و بچه ها را برای بازی راه میانداخت.
البته او فقط یک قهرمان ملی پوش در قلمرو ورزش نبود که در حیطه انسانیت و ارزشهای والای انسانی نیز سرچشمه زلالی بود از پاکی و صداقت و دریائی بود بیکران از مهر و عطوفت.
بهار سال ۶۵ بود که دوباره بصورت تنبیهی از زندان قزلحصار به زندان مخوف اوین منتقل شدیم و باز با کاپیتان محبوبمان همبند شدم. فکر میکنم تابستان سال ۶۵ بود که نام تعدادی از زندانیانی را که حکم پنج سال زندان آنان به اتمام رسیده بود متناوبآ برای بازجویی می خواندند. ازآن جمله بچه هایی مثل فروزان عبدی، سپیده زرگر، ناهید (فاطمه) تحصیلی ... بودند که برای آزادی شان، پیش شرط مصاحبه ویدیویی و محکوم کردن مجاهدین را از آنها طلب میکردند، که تقریبآ همه آن بچه ها جواب رد داده بودند. نهایتا مسئولین زندان و دادستانی حتی به یک تعهدنامه کتبی و فرمالیستی مبنی بر عدم فعالیت سیاسی بعد از آزادی نیز رضایت داده بودند، که بچه ها زیر بار آن هم نرفته بودند و در آخر آنها را با ناسزا و توهین و تهدید به بند برگرداندند. بدین ترتیب فروزان نیز به جمع زندانیان "ملی کش" بند اضافه شد.
طی سالهای ۶۵ تا ۶۷همچون سالهای قبل از آن، فروزان در زمره مقاومترین و محبوبترین زندانیان سیاسی بود و در تمامی حرکتهای جمعی و اصولی زندانیان، رو در روی رژیم در هر بندی و تحت هر شرایطی و با هر ریسکی، مسئولانه شرکت میکرد و البته خود همیشه جلودار بود و در خط مقدم قرار میگرفت.
تنظیم رابطه فروزان بعنوان یک زندانی مجاهد خلق، با محیط و افراد و جریانات سیاسی دیگر، فراتر از همه تفاوتهای نظری، سیاسی و رفتاری موجود، بسیار مثبت و سازنده و بلند نظرانه بود. او مورد احترام و اعتماد همه بچه های زندان بود. دوستان همبند مارکسیست از هر گروه و با هر گرایش سیاسی، احساس نزدیکی زیادی با فروزان داشتند و احترام خاصی برای وی قائل بودند. بانوان بهایی همبند نیز خصائل والای انسانی فروزان را ستایش میکردند و او را بسیار دوست میداشتند و خلاصه هر آن کس که در مصاف با رژیم جهل و جنایت، ایستادگی میکرد فروزان را پشت و پناه خود در زندان میدانست.
حوالی نوروز ۶۷ بود که فروزان را بهمراه جمع دیگری از بچه های «ملی کش» بند ما یعنی سالن ۳، به سالن ۱ که اتاقهای در بسته و شرایط سخت تری داشت منتقل کردند... من نیز چندی قبل از شروع قتل عام تابستان ۶۷، بعد از حدود هفت سال حبس بطور موقت از زندان اوین مرخص شدم و بلافاصله به خارج از کشور آمدم.
در قتل عام هولناک و جنایتکارانه تابستان ۶۷تمامی زنان زندانی مجاهد در سالن ۱ و سالن ۳ و بسیاری هم از سالن ۲ اوین بدار آویخته شدند. هر چند تا کنون اطلاعات بسیار اندک و ناقصی از جزئیات و چگونگی این کشتار بزرگ، بخصوص در بند زنان منتشر شده، ولی در مورد فروزان بطور خاص میدانیم که کاپیتان محبوب ما در زمره عاشقان شرزه ای بود که اواسط مرداد ماه با قامتی افراشته بر فراز سکوی اعدام، «طناب دار» این مدال افتخار دفاع از آزادی و حقوق زنان در پیکار با ارتجاع حاکم را، به گردن آویخت و جاودانه شد و برای همیشه در قلوب مردم محبوبش آرام گرفت.
فروزان قهرمان در آخرین ساعات عمر و شاید هم بعنوان آخرین وداع، برای رساندن خبر اعدام خود بدیگر یاران در بندش، بطور سمبلیک و نیایش گونه در گوشه ایی از دیوار سلول انفرادی پیامی با چنین مضمونی مینویسد: « خدایا کمکم کن تا همچون عبدی شایسته، شمع فروزان راه تو باشم »
در سالگرد قتل عام تابستان ۶۷ به همه ی شمعهای فروزانی که در صف مقدم مبارزه با این رژیم زن ستیز و فاشیسم مذهبی حاکم بر میهنم ایران همچنان میسوزند و نور آگاهی می افشانند و گرمی امید می بخشند درود میفرستم.
۲۸مرداد ۱۳۹۳
www.mina-entezari.blogspot.com
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
پانویس:
1- کتاب یاد های زندان. ف. ثابت. صفحات ۶۰ و ۶۱
2- «آنتن» اصطلاحی بود که زندانیان در مورد خائنین و جاسوسان رژیم در زندان بکار می بردند.
3- هدف اصلی از زندان نگاری و انتشار خاطرات زندان، علاوه بر روشنگری در مورد جنایات قبلی رژیم و گرامیداشت یاد یاران جانفشان، بطور خاص مبارزه با «فراموشی» در حافظه جمعی است و همینطور اعلام «دادخواهی» علیه جانیانی میباشد که هم اکنون نیز حاکم هستند.
