موارد مشخص مخالفت خامنه‌ای با بیانیه لوزان و تفاهم‌نامه وزارت خارجه آمریکا
خامنه‌ای، درحالی‌که پیش‌ازاین با دومرحله‌ای شدن و کلی جزئی کردن توافقنامه اعلام مخالفت کرده بود، در موضع‌گیری روز 20 فروردین خود برای شانه خالی کردن از پذیرش جزییات تعیین‌کننده توافقنامه اعلام کرد «من نسبت به مذاکرات بی‌تفاوت نیستم اما تابه‌حال در جزئیات مذاکرات دخالت نکرده‌ام و ازاین‌پس هم دخالت نخواهم کرد. من مسائل کلان، خطوط اصلی، چارچوب‌ها و خط قرمزها را عمدتاً به رئیس‌جمهور و در برخی موارد محدود به وزیر امور خارجه گفته‌ام اما جزئیات در اختیار آن‌ها است.» (منبع خبرگزاری فارس به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر خامنه‌ای 20 فروردین 94). پس‌ازاین مقدمه، خامنه‌ای مخالفت صریح خود با برخی از موارد حساس «بیانیه مشترک لوزان» و بیانیه وزارت خارجه آمریکا را به‌صورت زیر اعلام کرد:
الف - «تحریم‌ها باید در همان روز توافق به‌طور کامل لغو شوند.
اگر قرار باشد لغو تحریم‌ها به یک فرآیند جدید مرتبط شود، اساس مذاکرات بی‌معنا خواهد بود، زیرا هدف از مذاکرات برداشته شدن تحریم‌هاست.» (منبع خبرگزاری فارس به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر خامنه‌ای 20 فروردین 94)
در متن فارسی بیانیه مشترک لوزان شیوه کاهش و لغو تحریم‌ها به‌صورت زیر مشروط و تدریجی شده است:
«اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات‌متحده نیز اجرای تحریم‌های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته‌ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته‌ای ایران به‌نحوی‌که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد... یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد که در آن برجام تائید شده، کلیه قطعنامه‌های قبلی مرتبط با موضوع هسته‌ای لغو خواهد گردید و برخی تدابیر محدودیت ساز مشخص را برای یک دوره زمانی موردتوافق، لحاظ خواهد کرد».
- در بیانیه وزارت خارجه آمریکا شیوه تدریجی و مشروط کاهش و لغو تحریم‌ها با جزییات بیشتری به‌صورت زیر آورده شده است:
[1- ایران اگر به صورتی قابل راستی آزمایی به تعهدات خود پایبند باشد، تخفیف تحریمی دریافت خواهد کرد.
-2 آمریکا و اتحادیه اروپا زمانی که آژانس تائید کند ایران تمام گام‌های کلیدی مرتبط با هسته‌ای را برداشته، تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای را تعلیق خواهند کرد. در هر زمان که ایران به تعهدات خود عمل نکند، این تحریم‌ها فوراً به‌جای خود بازمی‌گردند.
3- معماری تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای ایالات‌متحده در بخش اعظم دوره توافق (for much of the duration of the deal) حفظ‌شده و امکان بازگشت فوری آن‌ها در صورت بروز مورد جدی عدم-کارایی را فراهم می‌کند.
4- تمامی قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل مرتبط با مسئله هسته‌ای ایران همزمان با تکمیل اقدامات مرتبط با هسته‌ای که نگرانی‌های کلیدی (غنی‌سازی، فردو، اراک، ابعاد احتمالی نظامی و شفافیت) را پاسخ دهد، برداشته می‌شود. ).
5- بااین‌حال، مجوزهای اصلی در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل (آن‌هایی که مربوط به انتقال فعالیت‌ها و فناوری‌های حساس است)، با یک قطعنامه‌های جدید شورای امنیت سازمان ملل که برنامه اقدام مشترک جامع را تائید و بر اجرای کامل آن اصرار می‌کند، بار دیگر برقرار می‌شوند. این (قطعنامه) همچنین کانال اکتساب فوق‌الذکر را ایجاد می‌کند که یک تمهید شفاف‌سازی کلیدی به شمار می‌آید. در این قطعنامه، محدودیت‌های مهم بر تسلیحات متعارف و موشک‌های بالستیک و همچنین مجوزهایی که اجازه بازرسی محموله‌ها و بلوکه دارایی‌ها را می‌دهد، وجود خواهد داشت.]
ب - موضع جدید خامنه‌ای در مورد بازرسی‌ها:
- «مطلقاً نباید اجازه داده شود که به بهانه نظارت، به حریم امنیتی و دفاعی کشور نفوذ کنند و مسئولین نظامی کشور نیز به‌هیچ‌وجه اجازه ندارند که به بهانه نظارت و بازرسی، بیگانگان را به این حریم راه دهند و یا توسعه دفاعی کشور را متوقف کنند.
... هیچ‌گونه شیوه نظارت غیرمتعارف که ایران را به یک کشور اختصاصی ازلحاظ نظارت‌ها تبدیل کند، موردقبول نیست و نظارت‌ها باید تنها در محدوده همان نظارت‌های متعارفی که در همه دنیا انجام می‌شود اعمال شود، نه بیشتر.» (منبع خبرگزاری فارس به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر خامنه‌ای 20 فروردین 94)
در مورد بازرسی‌ها، در تفاهم‌نامه و «فاکت شیت» وزارت خارجه آمریکا آمده است:
[1- آژانس بین‌المللی به تأسیسات هسته‌ای ایران، ازجمله به تأسیسات غنی‌سازی این کشور در نطنز و تأسیسات غنی‌سازی پیشین آن در «فردو» دسترسی منظم خواهد داشت و در این راستا از پیشرفته‌ترین و مدرن‌ترین فناوری‌های نظارتی استفاده خواهد کرد..
2- بازرس‌ها به زنجیره تأمین (supply chain) که پشتیبان برنامه هسته‌ای ایران است، دسترسی خواهند داشت. سازوکارهای بازرسی و شفافیت جدید با نظارت دقیق بر اجزا و مواد هسته‌ای ایران از انحراف این برنامه به سمت برنامه‌ای مخفیانه جلوگیری خواهد کرد.
4- بازرس‌ها به معادن اورانیوم دسترسی خواهند داشت و در کارخانه‌های اورانیوم که ایران به مدت ۲۵ سال اقدام به تولید کیک زرد کرده بررسی مستمر انجام خواهند داد.
5- بازرس‌ها از روتورهای سانتریفیوژ ایران نظارت مستمر به عمل خواهند آورد و تأسیسات تولید و ذخیره اورانیوم ایران را برای ۲۰ سال در معرض نظارت قرار خواهند داد. پایگاه ساخت سانتریفیوژ ایران متوقف‌شده و تحت نظارت مستمر قرار خواهد گرفت.
6- تمامی سانتریفیوژها و زیرساخت‌های برداشته‌شده از فردو و نطنز تحت نظارت مستمر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار خواهند گرفت.
7- یک کانال تدارکاتی انحصاری (dedicated procurement channel) به‌منظور نظارت و تأیید تک‌تک موارد مربوط به تأمین، فروش و انتقال مواد و فناوری‌های هسته‌ای و مواد دارای استفاده‌های دوگانه به ایران ایجاد خواهد شد به همراه ترتیبات اضافی شفافیت.
8- ایران با اجرای پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موافقت کرده که به آژانس امکان اطلاعات و دسترسی بیشتر به برنامه هسته‌ای ایران، هم در تأسیسات اعلام‌شده و هم در تأسیسات اعلام‌نشده فراهم می‌آورد.
9- ایران ملزم خواهد بود به آژانس دسترسی‌های لازم برای تحقیق درباره تأسیسات مشکوک این کشور یا تحقیق درباره ادعاهای وجود تأسیسات غنی‌سازی پنهان، تأسیسات تبدیل (اورانیوم)، تأسیسات تولید سانتریفیوژ یا تأسیسات تولید کیک زرد در هر نقطه از آن کشور فراهم کند.
10- ایران موافقت کرده کد اصلاحی ۳.۱ که مستلزم اطلاع‌رسانی زودهنگام درباره ساخت تأسیسات جدید است را اجرا کند.
11- ایران اقدام به اجرای مجموعه‌ای موردتوافق از اقدامات (agreed set of measures) برای پرداختن به نگرانی‌های آژانس بین‌الملل انرژی اتمی درباره جنبه‌های نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای خود خواهد کرد]
ج – موضع جدید خامنه‌ای در موردتحقیق و توسعه سانتریفوژهای غنی‌سازی:
- توسعه علمی و فنی در ابعاد گوناگون باید ادامه یابد البته تیم مذاکره‌کننده ممکن است لازم بداند که برخی محدودیت‌ها را قبول کند که در این زمینه حرفی نداریم اما توسعه فنی باید حتماً ادامه یابد و باقدرت پیش رود». (منبع خبرگزاری فارس به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر خامنه‌ای 20 فروردین 94)
بیانیه وزارت خارجه آمریکا در مورد توسعه و تحقیق صراحت دارد که:
[- ایران برای دستکم 10 سال از مدل‌های IR-2، IR-4، IR-5، IR-6 یا IR-8 برای تولید اورانیوم غنی‌شده استفاده نمی‌کند. ایران بر اساس یک زمان‌بندی و مؤلفه‌هایی که با 1+5 موردتوافق قرار می‌گیرد، با سانتریفوژهای پیشرفته خود، فعالیت‌های تحقیقات و توسعه خواهد داشت.
- برای 10 سال، غنی‌سازی و تحقیقات و توسعه غنی‌سازی محدود خواهد بود تا از زمان گریز یک‌ساله اطمینان حاصل شود. پس از 10 سال، ایران به طرح غنی‌سازی و تحقیقات و توسعه غنی‌سازی که به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه‌شده و مطابق با برنامه اقدام مشترک جامع و ذیل پروتکل الحاقی مقید خواهد بود، که منجر به محدودیت‌های مشخص بر ظرفیت غنی‌سازی می‌شود.]
آینده مذاکرات و راه‌حل مسأله
به‌طوری‌که ازنظر گذشت، بالاترین مقامات تصمیم‌گیری دو طرف، به‌رغم صدور بیانیه و تفاهم‌نامه لوزان، در مورد اساسی‌ترین محورهای توافقنامه جامع در مقابل هم قرارگرفته‌اند. به‌طوری‌که پس از ماه‌ها چانه‌زنی و سازش، راه چانه‌زنی بیش از این و کوتاه آمدن از آخرین موضعی که گرفته‌اند نه برای اوباما متصوراست و نه برای خامنه‌ای. با توجه به این موقعیت رسیدن به توافق فی‌مابین، سخت به زیرسوال رفته است. کوتاه آمدن اوباما از بیانیه وزارت خارجه آمریکا، با توجه به آخرین سخنرانی تعهد گونه‌اش خطاب به افکار عمومی، کنگره آمریکا ومتحدین منطقه‌ای این کشور، دیگر توجیهی ندارد. اگر خامنه‌ای کوتاه بیاید و تسلیم شود، معامله‌ای جوش خواهد خورد که به‌جای رفع خطر دستیابی رژیم شرور ایران به بمب اتمی، طرف خارجی به کنترل ده‌ساله وبی تضمین اتمی شدن این رژیم دلخوش کرده است!. با این اوصاف، در این معامله، برنده‌ای وجود نخواهد داشت. بازنده اصلی البته خامنه‌ای و رژیم اوست که وادار به انصراف از همه ادعاها و خط قرمزهایش شده است. اگر رفع خطراتمی شدن رژیم ایران را ملاک قرار دهیم و نه کنترل موقت ونا مطمئن این خطر را، طرف خارجی نیزدراین معامله چیزی به دست نمی‌آورد و معامله سخت آسیب‌پذیر و به معامله‌ای «باخت – باخت» تبدیل خواهد شد.
درصورتی‌که معامله به هم بخورد، طرف خارجی، به‌خصوص با توجه به نقش آشوبگرانه رژیم ایران و با توجه با احتراز قابل‌فهمی که در گام نخست از مقابله نظامی مستقیم با این رژیم دارد، منطقاً باید از سیاست شکست‌خورده کنترل خطراتمی شدن رژیم دست بردارد و به‌سرعت به سمت سیاست رفع خطر دستیابی رژیم ایران به بمب اتمی، روی آورد تا از طریق بالا بردن فشار تحریم‌ها این رژیم را به‌زانو درآورد و به اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت وادار نماید.
20 فروردین 1394
